Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2022 жылғы 1 қыркүйек

Құрметті отандастар!

Құрметті депутаттар, Үкімет мүшелері!

Қазақстан Республикасы Конституциясының 59-бабына сәйкес VII сайланған Парламенттің үшінші сессиясын ашық деп жариялаймын.

Құрметті депутаттар!

Баршаңызды Парламенттің кезекті сессиясының басталуымен құттықтаймын!

Биыл еліміз дамудың жаңа кезеңіне аяқ басты.

Жалпыұлттық референдумда азаматтардың көпшілігі саяси жаңғыру бағытын қолдады.

Конституциялық реформа жаңа әділ Қазақстанды құрудағы іргелі қадам болды.

Саяси жаңғырудың жалғасы құрылымдық экономикалық өзгерістер болуы тиіс.

Біз "азамат-бизнес-мемлекет" триадасында қарым-қатынастарды терең қайта құруымыз керек.

Ең алдымен, мемлекет барлығына тең мүмкіндіктер мен әділеттілікті қамтамасыз етеді.

Қоғамдық игіліктердің жоғары деңгейіне және халықтың әлеуметтік осал санаттарын, оның ішінде ерекше қажеттіліктері бар азаматтарды қолдауға кепілдік беріледі. Президент жанындағы тиісті Омбудсмен институты құрылады.

Мемлекет экономикалық еркіндікті толығымен қолдайды, бірақ сонымен бірге нарықтың шамадан тыс ауытқуы кезінде азаматтарды қатты қорғайды.

Шағын және орта бизнес қуатты дамуға ие болады.

Енді реформалардың нақты бағыттарын белгілеймін.

Бірінші. ЖАҢА ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТ

Біздің экономикамыздың жүйелі мәселелері белгілі. Бұл шикізатқа тәуелділік, еңбек өнімділігінің төмендігі, инновацияның жеткіліксіз деңгейі, кірістердің біркелкі бөлінбеуі.

Әрине, мұның бәрі күрделі мәселелер, бірақ оларды шешудің нақты жолдары бар.

Бұл макроэкономикалық тұрақтылық, экономиканы әртараптандыру, цифрландыру, шағын және орта бизнесті, адами капиталды дамыту, заңның үстемдігін қамтамасыз ету.

Алайда, бұл мәселелерде әлі де айтарлықтай прогресс жоқ. Жаңа тәсілдер қажет екені анық.

Біздің экономикалық саясатымыздың негізгі мақсаты өзгеріссіз қалады – азаматтарымыздың әл-ауқатының сапалы және инклюзивті өсуі.

Жаңа экономикалық бағыттың басымдықтары:

– жеке кәсіпкерлік бастаманы ынталандыру, яғни мемлекеттік капитализмнен және мемлекеттің экономикаға шамадан тыс араласуынан бас тарту;

- бәсекелестікті дамыту, яғни барлығына тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;

- және, әрине, ұлттық табысты әділ бөлу.

Мұның бәрі бірқатар негізгі міндеттерді шешуді қамтиды.

Бірінші. Бағаны Әкімшілік реттеу бүкіл салалардың инвестициялық тартымдылығын төмендетеді, тауарлар тапшылығына және импортқа тәуелділікке әкеледі.

Сондықтан мемлекеттің баға белгілеуге араласуынан кезең-кезеңімен бас тарту керек.

Ерекшелік бәсекелестікке жатпайтын нарықтар болады-монополистердің тарифтері тығыз бақылауда қалады. Бірақ бақылау қысымды білдірмейді.

Бүгінде мемлекеттік органдар, соның ішінде күштік органдар бизнесті тексеруге және бағалар мен тарифтердің төмендеуін талап етуге асыққан жағдайлар жиілеп кетті. Мұндай популистік әрекеттерді тоқтату керек.

Монополиялардың пайдасын шектеу және инфрақұрылымға инвестицияларды қамтамасыз ету қажеттілігі арасындағы тепе-теңдікті сақтау маңызды.

Елімізде электрмен жабдықтау желілерінің үштен екісі, жылу коммуникацияларының 57% және су құбыры желілерінің жартысына жуығы тозған. Бұл сандар өздері үшін сөйлейді.

Тарифтерді жасанды түрде ұстап тұру желдеткіштің сөнуіне, апаттарға, нәтижесінде азаматтардың денсаулығы мен өміріне қауіп төндіреді.

Монополиялық нарықтарда "инвестицияларға айырбастау тарифі" жаңа тарифтік саясатына көшу қажет.

Желілер мен қуаттардың тозу көрсеткіштерін кем дегенде 15% - ға қысқарту қажет.

Тариф инфрақұрылымға салынатын салымдар мен ашықтықты қамтамасыз ету үшін мемлекеттік мониторинг жүйесіне қатысудың орнына берілетін болады. Инвестициялардың едәуір бөлігін меншік иесі тариф есебінен емес, өз қаражатынан салуы керек.

Инновацияларды енгізу үшін пәрменді ынталандырулар әзірленіп, шығындардың бір бөлігін тарифтік смета ішінде қайта бөлуге және табыстың белгілі бір үлесін сақтауға рұқсат беру керек.

Тарифтерді кросс-субсидиялаудан біртіндеп бас тарту керек, онда кейбір тұтынушылар үшін бағалар басқалар үшін қызметтердің қымбаттауы арқылы ұсталады.

Екінші. Экономиканы одан әрі МОНОПОЛИЯДАН шығару үшін институционалдық шешімдер қажет.

"Конгломерат" ұғымын заңнамалық деңгейде анықтау керек.

Бір-бірімен байланысты нарық субъектілері экономикалық шоғырлануға рұқсат алуға міндетті.

Олардың барлық мәмілелері, соның ішінде нарықтық емес бағаларды қолдану белгілері үшін мұқият тексерілуі керек.

Нарықтық экономиканың дамуына Бірыңғай операторлардың қызметі теріс әсер етеді.

Сондықтан бұл институтты реттеу керек.

Қолданыстағы операторларды бәсекелестік ортаға беру немесе монополистер деп тану және олардың қызметін арнайы монополияға қарсы құқық шеңберінде реттеу қажет.

Үшінші. Тұрақты экономикалық өсу түсінікті, болжамды салық саясатына тікелей байланысты.

Фискалдық реттеуді қайта жүктеу мақсатында 2023 жылы жаңа Салық кодексі дайындалады.

Оның ең проблемалы блогы – салықты басқару-толығымен жаңартылуы керек.

Сондай-ақ, кез келген бетпе-бет өзара іс-қимылды болдырмай, салықтық бақылауды толық цифрландыруды қамтамасыз ету қажет.

Тағы бір басымдық – салықтық ынталандырудың тиімділігін арттыру.

Ол үшін экономиканың әртүрлі секторларындағы сараланған салық ставкаларына көшу керек.

Технологиялық жаңғыртуға және ғылыми әзірлемелерге бағытталған пайдадан корпоративтік табыс салығын төмендету немесе одан босату тетіктерін енгізу қажет.

Салықтан жалтару үшін азғыруларды азайту үшін арнайы салық режимдерін жеңілдету қажет болады.

Жаңа кодексте салық жүктемесін төмендету мақсатында ұйымдардың қасақана бөлінуіне жол бермеу көзделуі тиіс.

Өркениетті сауданы дамыту үшін тиісті мөлшерлемелермен және қарапайым рәсімдермен бөлшек салықты қолдануды кеңейту қажет.

Салық реформасы аясында "сән-салтанат салығы"деп аталатынды қарастырған жөн.

Ол қымбат жылжымайтын мүлікті, көлік құралдарын сатып алу кезінде алынады және орта тапқа әсер етпейді.

Автокөліктерді сатып алу кезінде алымдар тақырыбына бөлек тоқталамын.

Таяу шет елдердің кейбір елдерінен келген автомобильдер проблемасын бәрі біледі.

Олар қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндіретін заңды өрістен тыс қалады.

Бұдан әрі машиналарды әкелудің барлық заңсыз арналарын жабу үшін түбегейлі шаралар қабылдау қажет.

Бұл ретте ағымдағы жылдың 1 қыркүйегіне дейін әкелінген осындай автомобильдермен жағдайды реттеу қажет.

Оларды заңдастыру үшін 200-250 мың теңгеден аспайтын мөлшерде кәдеге жарату және бастапқы тіркеу үшін бірыңғай алымды бір реттік тәртіппен қолдануды ұсынамын.

Бұл шара іздеуде жоқ және кедендік "тазартудан"өткен автомобильдерге қатысты болуы тиіс.

Төртінші. Тиімді салық саясаты ашық кедендік әкімшілендірумен тығыз байланысты.

Салықтық және кедендік ақпараттық жүйелердің толыққанды интеграциясын аяқтау маңызды.

Келесі. Көптеген тексерушілер тиімсіздіктің негізгі себептерінің бірі болып табылады.

Сондықтан шекарада интеграцияланған Кедендік бақылау тетігін енгізу қажет.

Кедендік ресімдеу орталықтары "бір терезе"қағидаты бойынша жұмыс істеуі тиіс.

Бесінші. Біз өз мүмкіндігімізбен өмір сүруді үйренуіміз керек.

Бюджеттік саясат моделі "бюджетті басқарудан" "нәтижелерді басқаруға"көшу жолымен реформаланатын болады.

Бюджет кодексінде бюджетті жоспарлау және орындау кезінде міндетті түрде сақталатын шекті нормативтерді бекіту қажет.

Ұлттық қор ресурстарын тиімсіз жұмсау практикасы тоқтатылады. Бұл өте маңызды.

Бұл ретте Ұлттық қордан трансферттер жалғасады, бірақ тек қана сыни инфрақұрылымды және жалпыұлттық маңызы бар жобаларды дамытуға арналған.

Бюджет процестерін түбегейлі жеңілдету керек.

Сондай-ақ, мемлекеттік органдарға игерілмеген қаражатты келесі жылға ауыстыруға мүмкіндік беру қажет. Бұл шешім бюджетке ақшаны қайтарудың тиімсіз тәжірибесінен арылуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, квазимемлекеттік секторды қамтитын бюджеттік тәуекелдерді басқару жүйесін іске қосу қажет.

Біз салық түсімдерін өңірлерге беруді бастадық, бұл жұмысты жалғастыру қажет.

Өзін - өзі танытқан "халық қатысатын Бюджет" жобасын аудандық маңызы бар қалалар мен ауылдарға масштабтау керек.

Бұл ретте жұртшылықты тарта отырып, ТКШ шығыстарының кемінде 10% - ы қалыптастырылуы тиіс.

Белгіленген тәсілдерді тиімді іске асыру үшін жаңа Бюджет кодексін қабылдау қажет.

Алтыншы. Кәсіпкерлікті жүйелі қолдау.

Мұнда, ең алдымен, толыққанды "таза парақтан реттеуді"бастау керек. Бұл тапсырма екі жылдан бері атқарылып келеді.

Жүздеген және мыңдаған заңға тәуелді құжаттар мен нұсқаулықтардың шексіз түзетулерінің орнына жаңаактам және түсінікті жұмыс ережелері бекітілуі керек.

Мұндай тәсілді 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап толық көлемде іске асыру қажет.

Келесі. Қаржылық қолдау көрсету кезінде мемлекет бәсекеге қабілетті шағын және орта кәсіпорындарға басымдық беретін болады.

Мұндай көмектің негізгі критерийлері еңбекақы қорының өсуі және салық аударымдарының ұлғаюы болады.

Сонымен қатар мемлекеттік қолдау шараларын алушыларды анықтаудың автоматтандырылған жүйесі енгізілетін болады.

Мемлекеттік сатып алудың сапалы жаңа жүйесін құру қажет.

Ең төменгі баға емес, сатып алынатын тауарлар мен қызметтердің сапасы басымдыққа ие болуы керек.

Мемлекеттік және квазимемлекеттік ұйымдардың сатып алуларын бірыңғай платформаға ауыстыру қажет.

Осы тәсілдерді іске асыру үшін "мемлекеттік сатып алу туралы"жаңа заң қабылдау қажет.

Жетінші. Мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің жаңа моделіне көшу керек.

Бүгінде МЖӘ-нің көптеген жобалары жосықсыз кәсіпкерлер мен шенеуніктер үшін "қоректендіргішке" айналды.

Осы саладағы келісімшарттар ашық болуы және конкурстық негізде жасалуы тиіс.